Festivallerde Geçen 10. Yılda, Ankara'da

Artık ülkemizde sinemaya dair derslerin verildiği fakültelerin-enstitülerin sayısı bir hayli fazla. Hepsi öyle ya da böyle sinemayı tanıtıyor, sinema kültürüne bir biçimde katkıda bulunuyor. Sahi bu kültürle sıradan bir tüketici olarak değil de bilinçli bir izleyici olarak tanışmanın yolu, sinema sanatının ne menem bir şey olduğunu anlamanın yolu bu okullara gitmekten mi geçiyor? Sanıyorum ki okullar belli başlı bilgileri-hatta fazlasını sistematik olarak size sunuyor, hocasına bağlı olmakla beraber entelektüel bir kapı da aralayabiliyor, çok değerli, peki ya sonrası... Sadece üniversite sıraları sinema kültürünün çocuğu yapar mı bizi?

İlk kez lisans yıllarımda (henüz hazırlık öğrencisiyken) adına Film Festivali denen yaklaşık 10 gün süren, vizyonda bulamadığımız filmleri yoğun biçimde izlediğimiz bir olguyla tanıştım, inanır mısınız bu festivallerin başlı başına 'okul' olduğuna? Sinemanın ve onun gösterdiği hayatın nereye doğru evrildiğine, filmlerin izleyici (eleştirmen) gözüyle nasıl alımlandığına, farklı farklı film yaratıcılarının bazen algımızı zorlamak ne kelime, darmaduman eden anlatım yollarına, henüz kariyerinin en başında olan birinin her yıl tanıklık ettiğini düşünün. İşte yıllardır benim 'Çağdaş Dünya Sineması' öğrenciliğim esaslı olarak üniversite sıralarında değil de bu karanlık salonlarda sürüyor. Eskişehir'de geçirdiğim lisans hayatımın en büyük katkısıdır beni festivalle tanıştırması, estetik beğenim büyük ölçüde o yıllarda şekillendi çünkü. Yoksa sadece sınavlarda aldığımız puanlardan, diplomadan ibaret olsaydı üniversite hayatımız ota dönerdik, neyleyeyim öyle bir kariyeri.... Daha sonra Başka Sinema çıktı tabii, ki sinema kültürümüzün en önemli gelişmelerinin başında gelir, artık festival filmlerinin önemli bölümü vizyonun içine konumlanıyordu ama yine de çok çok az da olsa izleyemediğim filmler olmuyordu da diyemem. O eski yoğunluğun da ayrı bir baştan çıkarıcılığı vardı, her gün film izlediğimiz o festivalleri özlüyordum. Gerçi birçok kez ulusal yarışmasıyla ön plana çıkan Altın Koza'yı takip etmiştim. Eskişehir'den sonra İzmir'e yüksek lisans için gittiğim yıl ise Gezici Festival gelmişti, ve diğer mini festivaller; Filmekimi, !f... Ama onlar lisans yıllarımdaki en az 10 güne yayılan festivaller gibi değildi, daha kısaydı, daha çok film günleriydi (hepsinin anısı bu blogun arşivinde vardır, ben de zaman zaman dönüp bakarım). Ben ki bir gün Ankara'ya taşındım ve geçen yıl, lisans yıllarını hatırlatan, özlediğim o yoğun dönemi tekrar yaşadım ve şimdi bir kez daha yaşıyorum. Ankara'nın arthouse mabedi Kızılay Büyülüfener de tekrar eski canlılığına kavuşmuş oldu böylece. 

Ve Sokurov

Aleksandr Sokurov'un o bildik filmlerinden, henüz daha ilk dakikalarında işte bu onun filmi dedirten, tipik auteur sineması örneği Francofonia. Bu kez Louvre müzesini merkezine almış Sokurov. Geriye ne Ortadoğu'dan gemilerle taşınan eserler kalmış, ne İkinci Dünya Savaşı ne de sanatın kim için olduğu sorusu... Kim demiş iktidarlar sanatı önemsemez diye, hele Paris'e geldiklerinde... Yönetmen adeta bir tarihçi titizliğiyle zamanın tozlu raflarını kullanıma sokuyor. Nazilerin Paris'i işgali, Hitler'in Eyfel'in önündeki halleri, tarih uzmanı olmayan bizler için de son derece ilgi çekici değil mi? Ya da o sanat tarihinin büyük mabedi Louvre'un biraz da Hermitage'in nasıl bugüne geldiği... Başlı başına bir genel kültür dersi, şimdilerde sıklıkla unutulan sinemanın entelektüel bir misyonu da olduğunu hatırlatan bir 'essay' film ve önemlisi Sokurov'un tüm bunları son derece özgün bir biçemle perdeye koyuşu; öznel açıları ve nesnel açıları incelikle harmanlayışı, animasyondan yararlanması, haber görüntüleri, eskitilmiş görüntüsü veren kadrajlar... bambaşka bir tür belgesel, bir tür Rossellini başyapıtı Roma Açık Şehri'nin Paris uyarlaması...

Kore'den Gelen Belki Bir Mini Başyapıt

Hang Sang-Soo yıllardır Avrupa'nın belli başlı festivallerinin büyük ilgi gösterdiği bir yaratıcı, nasıl olmasın! Üstelik Cannes'ın da radarına girmiş, dile kolay 3'ü Altın Palmiye adaylığı olmak üzere 5 katılım elde etmiş. Bense daha önce yönetmenin Isabelle Huppert'li Başka Bir Ülkede'sini bir !f etkinliğinde izlemiş ve beğenmiştim. Burada da Locarno'dan Altın Leopar dahil 3 ödül kazanan Doğru Zamanı'nı (İngilizcesi Right Now, Wrong Then) izleme şansı yakaladım. Net bir şekilde söyleyelim: Doğru Zaman, tavizsiz bir sanat sineması örneği. Belki hoşgörüyle, önyargısız gözlerle izlenmesi gereken bir yapım. Bir yönetmenin seminer vermek için geldiği yörede ressam bir kızla yakınlaşmasını ilk bölümde gerçekçi diyaloglarla sunan, ikinci bölümdeyse yine aynı gerçekçi diyaloglarla ilk bölümde gösterdiği sahnelerin öncesi ve sonralarını da kesintisiz biçimde ilk bölümdeki bazı sahnelerle birleştiren yönetmen kuşku yok ki günümüzde tam olarak benzerine rastlayamadığımız özel bir sinema yapıyor, en önce incelikli senaryosuyla sonra da kurgusu ve kamerayı konumlandırışıyla takdir etmemiz gereken yönetmenin filmde samimiyeti ve çıkarsız sevgiyi vurguladığının da altını özellikle çizelim.

'Aşk'a Gaspar Noe Bakışı: O Da Bir Tür Başyapıt

Aşk en muhteşem duygu, belki de varoluşumuzun en büyük çıkmaz sokağı. Aşkı kimler anlatmadı ki bugüne kadar, ne edebiyatçı ne sinemacılar, kimler, kimler... Ben, aşka dair filmlere hep bir şekilde olumlu yaklaştım çünkü onun yüce, insanı dönüştürebilecek, hayata anlam katabilecek yegane his olduğunu düşünüyorum. Anlatılmalı, gerekirse daha çok anlatılmalı. Kime ne zararı olabilir?

Gaspar Noe '3 boyutlu olarak piyasaya sunduğu ilk filmi olan Aşk'ta' bir ayrılığın izinden gidiyor. Murphy karakteri çocuğunun annesiyle yaşamaktadır ama aklı eski sevgilisi Electra'dır. Bir gün annesinin Electra'ya ulaşamadığını ve meraklandığını öğrenir, kendi de tüm çabalarına karşın Electra'ya ulaşamamakta ve evhamlanmaktadır, bu konuda haklı da olabilir. Meğerse o an onun geçmişi hatırlayışı, filmin kendisi olur çıkar. Yavaş yavaş, daha daha geçmişe gideriz, taa Electra'yla ilk tanıştıkları zamana kadar, burası artık filmin sonlarıdır. 


Filme ilişkin ilk yarıdaki düşüncelerim pek parlak değildi aslında, yönetmenin 3. boyuta geçerken sinemanın başat unsuru 4. boyutu es geçtiğini düşünmüştüm, akmıyordu sanki, tek kelimede sıkıcı dedim ama ikinci yarıda bir mucize gerçekleşti adeta, film ritm kazanmakla kalmadı, ilk yarıyı da bütünleyen o sinema tarihinin büyük auteur'lerinde görebildiğimiz bir şeyler oldu ve bir arı sinemayla karşı karşıya olduğumuzu fark ettim. Erotizmin sınırlarını da aşıp perdeyi kaplayan pornografi -aslında cinselliğin en saf hali-, aşkın duygular seline dönüştü. Aşka aşık bir film bu, üstelik erkek elinden çıkmış olsa bile, erkeklik hallerine inceden göndermede bulunan feminist bir damarı da var bence, daha ne olsun! 

Nicolette Krebitz'in Vahşi'sine İstanbul Film Festival'inde kimileri adeta tapmıştı. Dünya festivallerinde kayda değer bir çıkış yapmamış bu filme ben de içten içe meraklanmadım desem yalan olur. İş hayatından sanırım sıkılan, bir genç yetişkinin bir gün yolda kurt görüp o kurdu bir şekilde yakalayıp bir nevi evcilleştirmesinin hikayesidir izlediğimiz, tabii böyle davranmasının altındaki motivasyon neydi bilinmez, kendi de bir anlamda kurda dönüşür, hayvani güdüleri ön plana çıkar. Doğada başı boş salınmaya başlar... Anlattığı ayrıksı halet-i ruhiyeye ben ikna olamadım açıkçası ama film bittiğinde sanki sinema biraz da bu sıradışı durumları izleyice göstermek için yok mudur dedirtir.

Kapalı Gişe ise Türkiye'nin sinema salonlarındaki adaletsiz dağıtıma odaklanıyor. Bu anlamda iyi niyetli, önemli bir çaba sayılabilir. Bırakın orta ölçekli kentleri üç büyük şehrin dışına çıkamayan o kadar çok film var ki, üstelik belli ölçüde ana akım nüveleri barındıran ama pespaye de olmayan. Gerçi festival izleyicilerinin önemli bir kısmının Başka Sinema'nın yöneticisi Marsel Kalvo'nun da bahsettiği gibi bu filmleri diğer zamanlarda izlemeyen, 'gerçek anlamda festival filmi sever' olmadığı da bence başka bir sorun.

Şu Coen Birader'leri bir türlü sevemedim, herhalde sevemeyeceğim de, bundan sonra başka filmlerini izleme gibi bir niyetim de yok. Hep bir şans verdim kendilerine, bu kadar seveni olduğuna göre vardır bir şeyler, belki ben göremiyorumdur, olur ya bir gün görürüm dedim. Ancak umudum kalmadı, filmlerinin hatta yere göğe konulamayan mizahlarının da son derece derinliksiz olduğunu düşünüyorum. E  tabii ya derinliksiz olan daha çok sevilecek, böyle bir toplumda tersini beklemek abes değil mi? Sokurov'un Francofonia'sını mı daha çok sevsinler :) Türkiye'de vizyona girmeyecek Yüce Sezar'da salon neredeyse her sahneye güldü. Söz gelimi deniz kızının kıyafetini çıkarırken zorlanıyor adam düşecek gibi oluyor, kız da senin deniz kızı kıçına sığacağımı mı sandın diyor, kahkahalar yükseliyor başka bir adam küvete yüzükoyun cumburlop düşüyor yine kahkahalar, bu kadar gülecek ne var allah aşkınıza.

Gianfronco Rosi'nin Denizdeki Ateş filmi göçmenler üzerine belki ama daha çok uzun uzun ada sakinlerini gördüğümüz bir film olmuş. İtalya'nın Afrika'ya en yakın adalarından Lampedusa çokça göçmenin ulaşmaya çalıştığı, bir kısmının bunu başarabildiği bir yer. Yaşadıkları zorluklar, prosedürler çıplaklığıyla perdede, bir yandan da ada sakinlerinin yaşamı, özellikle sapanıyla kuş avlamaya çıkan ergenliğin eşiğindeki delikanlı. Yemek yapan, evi toparlayan kadınlar, balığa çıkan erkekler... Yönetmen sanki kasıtlı olarak göçmenler ve ada sakinleri arasında da doğrudan bir ilişki kurmamış. Bu ikili arasında nasıl bir bağlantı kurulabilir, tam olarak bilemiyorum. Belki anlatmak istediği de ada halkının başka bir dünyada yaşıyormuşçasına göçmenlere olan alakasızlığıdır, olamaz mı? Bir yandan da sandala istiflenen ölmek üzere balıklar ve başka sahnede sandala istiflenen ölmek üzere insanlar var tabii. Gücünü doğallıktan alan bu dökü-drama festivallerde karşımıza çıkabilecek kendine has filmlerden... Şayet Berlin'den Altın Ayı almamış olsa, kolay kolay kimselere ulaşamayacak, ticari başarı elde etmesi inanılmaz derecede güç bir film. E zaten festivaller ve ödüller biraz da bunun için yok mu? Berlin vb. yerler olmasa bırakın böyle filmlerin ödül almasını çekilemezler dahi. 

Guzman'dan Bir Politik Belgesel Daha

Festivalde şimdinin yakıcı gündemine değinmeye çalışan Denizdeki Ateş gibi filmlerin yanı sıra geçmişin yakıcı gündemine temas eden, nafile bir çaba mı bilinmez ama oradan dersler

çıkaralım aynı hatalara bir daha bir daha düşmeyelim diyen filmler de var. İşte onlardan biri: Şili'nin vicdanı denebilecek Patricio Guzman'ın elinden çıkmış Sedef Düğme. Zamanında yönetmenin Işığa Özlemi'nde az mı yüreğimiz dağlanmıştı (bu blogun ilk yazılarından biri tanıktır). Bu kez önce suyun değerini, şimdi sadece 20 kişiden ibaret bir ülkenin yerlileri için ne büyük bir ifade gücüne sahip olduğunu anlatıyor, hem de epeyce sürüyor bu bölüm ve yine şaşırtmıyor, ustaca bir manevrayla o yerlilerin nasıl kıyıma götürüldüğünü anlatıyor ve yıllar sonra darbenin acılar çektirdiği diğer insanları, tekerrür eden tarihi, siyaset biliminin sıklıkla kullandığı güç veya iktidar gibi kelimelerin nasıl büyük acılara sebep olduğunu ve doğanın kendisinden alınanı bir gün elbet geri püskürttüğünü... Belgesel sinemanın; hafızası olan doğanın aynı zamanda sesi olabileceğini anlatıyor, Guzman'a teşekkür ediyoruz. 



Yıldız Tablosu

Francofonia * * * *

Doğru Zaman * * * *

Aşk * * * *

Sedef Düğme * * * *

Denizdeki Ateş * * 

Kapalı Gişe * *

Vahşi *

Yüce Sezar X


Not 1: Kızılay Büyülüfener her ne kadar özlediğimiz çoşkusuna kavuşsa da geçen yılki festival daha tıklım tıklımdı. 

Not 2: İkinci paragrafta "öğrenciliğim esaslı olarak üniversite sıralarında değil de bu karanlık salonlarda sürüyor" diye kurduğum cümleye aynı filmleri torrent'ten indirip indirip izlesen olmuyor mu, film aynı film diyecek olanlara şimdiden söyleyeyim: Ben bir "sinema kültürü" eğitiminden bahsediyorum bir film bilgisi eğitiminden değil, yoksa elbette film aynı olabilir ve 1999 Oscar'ları hakkında filmleri ev ortamında izlemekle sinemada izlemenin nasıl da ödüllerin gideceği filmlerin akıbetini bile değiştirdiğine dair gayet bilimsel bir çalışmanın içinde bulunduğu kitabı da şöyle bırakayım, belki merak eden olur: Beyond The Multiplex: Cinema, New Technologies and The Home, Yazar: Barbara Klinger.