Evet doyurucu, biraz yorucu ama kesinlikle bilincimizi keskinleştiren yaratıcı yönetmenlerin sesine nereden baksanız iki haftaya yakın süreyle kulak vermek değerliydi. Ben, Ryusuke Hamaguchi, Bruno Dumont, Jacques Audiard, Ashgar Farhadi, Nanni Moretti, Paul Verhoeven, Jane Campion gibi ustaların son filmlerini izlerken, belki bir bu kadar daha önemli yönetmen vardı programda, o isimlerin filmleri de önümüzdeki dönemde kademe kademe vizyona gelecek.
Hamaguchi'nin Drive My Car'ı Dört Dörtlük Bir Uyarlama, Tereddütsüz Bir Başyapıt
Ryusuke Hamaguchi, 3 saat süren Drive My Car ile Filmekimi'nin entelektüel yoğunluğu en yüksek filmlerinden birine imza atıyor. Drive My Car, bazı kösnül sahneleri, insan ruhunun dehlizlerinde gezinmesi ve bilinçli olarak tasarlanmış edebi yoğunluğunun gerisinde son derece sağlam bir dramaturjik çalışma. Nuri Bilge Ceylan'ın Bir Zamanlar Anadolu'da, Kış Uykusu ve Ahlat Ağacı gibi filmleriyle ama özellikle de Kış Uykusu'nun tasarlanma biçimiyle bazı paralellikler kurulabilecek tereddütsüz bir başyapıt... Ve Hamaguchi'nin Ceylan'dan farklı olarak kendi ülkesinden bir yazarı sinemaya uyarladığının da altını çizelim... Üç bölümde yer yer her bölüm diğerine de temas ederek filmin o bahsettiğim entelektüel yoğunluğunu açmaya çalışacağım.
1- Dört Dörtlük Bir Murakami Uyarlaması
Drive My Car, Haruki Murakami'nin etkileyici bir öyküsü. Film de 7 öyküden oluşan Kadınsız Erkekler kitabının yaklaşık 36 sayfalık aynı adı taşıyan bu ilk öyküsünden uyarlama. Murakami'nin kitabının arka kapağında şöyle yazıyor:
"Bir kadını yitirmek, tüm kadınları yitirmek demek...Ve şöyle devam ediyor: Bir gün sen de kadınsız erkeklerden olacaksın. O gün en ufak bir uyarı, küçücük bir ipucu vermeden; önsezi olarak hissettirmeden ya da içine doğmadan, kapını çalmadan, hiç beklemediğin bir anda seni bulacak... Bir kadının özlemini çeken, yasını tutan; bir kadın tarafından aldatılmış, terk edilmiş olmanın acısıyla yaşayan, aşkla kendinden vazgeçen erkeklerin öyküleri... Haruki Murakami'den aşka ve kadınlara yazılmış yedi ağıt..."
Hiç şüphe yok ki, akla ilk gelen 36 sayfalık bir öykü nasıl 3
saatte anlatılır sorusu oluyor. Acaba, başka öyküler de mi var içinde diye soranlar oluyor, filmin içinde uzun uzun yer alan Anton Çehov'un Vanya Dayısı'ndan ilhamla peki bu gerçekten sadece bir Murakami uyarlaması olabilir mi? Cevabımız evet, bu bir Murakami uyarlaması. Zaten Murakami'nin Drive My Car öyküsüne, yapısal olarak bakıldığında filmin yaklaşık 40. dakikasından (ki ondan sonra filmin giriş jeneriği akmaya başlıyor) sonrasına tekabül eden bir göz problemi nedeniyle kendisine şoför tahsis edilen Kafuku (ana karakter) ve 'kadın' şoförü Misaki ile işe gidiş gelişleri sırasında Kafuku'nun geçmiş tecrübelerinin canlanması, Misaki ile kurduğu diyaloglar, o diyalogların yine geçmiş tecrübelere kapı araladığı görülüyor. Bu tecrübeler genleşip daha uzun anlatılar yaratma potansiyelini taşıyor. Öykü bir çok noktada üçüncü tekil şahsın (yani yazarın) ağzıyla anlatılıyor. Örneğin:
"Karısını başkalarının kollarında hayal etmek, hiç kuşkusuz Kafuku'nun canını yakıyordu. Can yakmaması düşünülemez. Gözlerini kapatınca zihninde somut bir şekilde hayaller canlanıp kayboluyordu. Böyle şeyleri hayal etmek istemiyordu ama hayal etmeden de duramıyordu."
Öykü, Kafuku'nun karısı Oto her ne kadar gizlese de Oto'nun başka erkeklerle birlikte oluşunun Kafuku tarafından farkına varılmasını Kafuku'nun ona duyduğu güçlü aşkla ilişkilendiriyor ve öyküden aynen alıntıladığım yukarıdaki bölüm filmin yaklaşık ilk 40 dakikasını oluşturan malzemeye büyük oranda kaynaklık ediyor. Öykünün ileriki bölümlerinde de Kafuku, Misaki'yle konuşurken Misaki ona neden arkadaşı olmadığını soruyor ve Kafuku da bir dönem zaman geçirdiği tek bir arkadaşı olduğunu o kişinin de karısıyla seks yaptığını düşündüğü Takatsuki olduğunu söylüyor, yani arkadaş olma nedeni de karısıyla yatmış olması ve öykü Kafuku'nun çok iyi bir çift olmalarına rağmen karısının neden Takatsuki ile yattığını anlama çabasından önemli bir gerilim yaratıp bir sonuca yol alıyor, böylece öykü bir kaç kez geçmişe giderken bu geçmiş, filmde de Kafuku ve Takatsuki'nin muhabbetlerini genleştirmeye müsait biçimde uzun uzadıya perdeye geliyor. Özellikle ikili arasında filmdeki arabanın arka koltuğunda gerçekleşen son diyalog gerçekten oldukça etkileyici. Ve aşağıda detaylandıracağım ve anlatmaktan öte sinemanın öncelikle gösterme vasfıyla görselleştirilen Kafuku'nun göz rahatsızlığı, Murakami'nin öyküsünde Kafuku ve Takatsuki arasındaki geçen diyalog içerisinde kör nokta olarak betimleniyor... Hayatta hepimizin kör noktaları vardır ve Kafuku'nun kör noktası da incelikli bir kadın olan karısının neden onu Takatsuki gibi yakışıklı olsa dahi, zayıf noktalara sahip, duyarsız ve oyunculuğu ikinci sınıf biriyle aldattığına anlam verememesi...
Murakami'nin öyküsünden aynen aktardığım ve ikilinin araba sahnesinde de geçen bir diyalogla ilintili küçük bir parçada Takatsuki, Kafuku'ya şöyle diyor:
"Kadınların bütünüyle ne düşündüğünü anlamamız imkansızdır, değil mi? Kastettiğim buydu. Karşınızdaki nasıl bir kadın olursa olsun, bu değişmez. Bu yüzden kör nokta sadece siz de mi vardır diye soracak olursanız, bence öyle değil. Eğer bu bir kör nokta ise, biz hepimiz aynı kör noktayla yaşamaktayız. Bu yüzden kendinizi suçlamamalısınız."
Daha sonra ise şöyle devam ediyor:
"... Çok iyi anlaşan eşlerin, büyük bir aşk besleyen eşlerin bile, birbirinin yüreğindekileri bütün çıplaklığıyla görmesi mümkün değildir bence. Böyle bir şeyin olması için çabalasanız bile kendinizi üzmekle kalırsınız, o kadar. Ama bu niyetinizde samimiyseniz, gayret ettiğiniz ölçüde karşımızdakinin içini görebilirsiniz. Zaten nihayetinde hepimizin yapması gereken kendimizle açık yüreklilikle uzlaşmayı başarmak değil midir? Karşımızdakini görmenin kendi içimize, taa dibimize kadar dosdoğruca bakmaktan başka bir yolu yoktur. Ben öyle düşünüyorum."
Örneğin öyküdeki detayların çoğu da sadık biçimde filme eklemlenmiş. Sadece tek bir örnek vermek gerekirse ikilinin aralarındaki bu diyalog şöyle bitiyor.
"Takatsuki bu kez gözünü kaçırmadı. Uzun bir süre birbirlerinin gözlerinin içine baktılar. Sonra birbirlerinin gözbebeklerinde, çok uzaklardaki yıldızlar gibi bir parıltı gördüler."
Gerçekten filmde de gözlerini birbirlerine uzun uzun diktikleri, ve sonunda gözlerinin parladığı o etkileyici araba sahnesi unutulacak gibi değil.
Murakami'nin öyküyü tasarlarken yeni öyküler eklemeden aynı birkaç öykücük üzerinden genleşmeye çok müsait bir yapı kurmasını Hamaguchi çok iyi değerlendirmiş. Kafuku ve karısı Oto, Kafuku ve Misaki, Kafuku ve Takatsuki arasındaki diyaloglardan meydana gelen her patika bir yap-boz tamamlayacak derinlik ve uzunluğu kaldırabilecek alt yapıyı kaynak metin olarak sağlıyor. Gerisi bunu çözümleyip sinemaya aktaracak hünerli bir yönetmenin varlığı... Bu saydığım ikilileri birer patika olarak kabul edersek 3 patikanın yanında 4. patika da tüm bu gerilimleri bir potada eriten Çehov'un Vanya Dayı adlı tiyatro oyunu olarak filmde karşımıza çıkıyor. Öyküde de filmde olduğu gibi Kafuku bu oyunu sahneye koymaya çalışan artık orta yaşlı bir tiyatrocu olarak geçiyor ama öykü birkaç cümle haricinde oyunun sahneye konulma sürecine odaklanmazken film, oyunu sahneye koyma çabasını da büyük oranda perdeye taşıyor. Vanya Dayı'nın filmde işlenişi ve ne anlam ifade ettiğine geçmeden buraya kadar anlattıklarım üzerinden Hamaguchi sinemasında artık kanıksanmış başka bir unsura değinmek istiyorum.
2- Hamaguchi Sinemasında Aldatan Kadınlar
Drive My Car, Hamaguchi'nin benim izlediğim üçüncü filmi. Belirtmek gerekir ki bu üç filmde de sürekli tekrarlanan bir unsur var: Aldatan kadın. Evet Asako 1-2'de de birlikte olduğu Haruyo'yu eski aşkı Baku için bir an bile duraksamadan ortada bırakan genç bir kadın karakter vardı. Adı Asako. Filmi izleyenler hatırlayacaktır, eski aşkından karşılık alamayınca tekrar Haruyo'ya dönmüş ama iş işten çoktan geçmişti. Bir önceki filmi Çarkıfelekte (Guzen to Sozo) ise küçük bir kız annesi, genç evli bir kadın sevgilisiyle sevişiyor, ona istediği zaman çok rahatlıkla sevişeceği bir erkek bulabileceğini söylüyordu. Bekar bir üniversite hocasını baştan çıkarmak için plan yapıyor ama her kuşun etinin yenmeyeceğini acı şekilde deneyimliyordu, hocaya attığı mail yanlışlıkla tüm okulun mail kutusuna düşüyordu. Ve Drive My Car'da da yine bir aldatan kadın var adı Oto ve ruhu filmin üç saatlik süresinin neredeyse her yerine siniyor. Oto'nun Kafuku'yu başka bir erkekle aldatması öykünün ve dolayısıyla filmin çıkış noktası denilebilir. Sinema tarihinde başka yönetmenlerde de benzer yaklaşımlar yok değil elbet. İlk aklıma geleni Kieslowski'nin Rouge, Blanc ve Dekalog 7 (Zina Etmeyeceksin) adlı filmleri. Ya da Carlos Reygadas'ın kısmen Post Tenebras Lux ama aslen son filmi Nuestro Tiempo. Bu filmlerde perdede aldatan erkekleri görmek yerine, eşleri ya da sevgililerini aldatan kadınları başka adamlarla sevişirken görürüz, üstelik eşler de bir biçimde bu duruma tanık olurlar. Üstelik ilk başta her ne kadar yadırgasa da Kafuku'nun şoför koltuğunda bir erkeğin değil kadının oturması, filmde karısının onu aldattıktan sonra yine kısa bir süreliğine de olsa şoför koltuğuna oturması bence anlamlı.
Neyse; sonuçta aldatanların öncelikle kadın olduğu Hamaguchi dünyasında yönetmen asla kadın karakterlere yargılayıcı bir tavır takınmıyor. Asla. Bunun altını da özellikle çizelim. O halde aldatmayı ve şoförlüğü kadına bırakan Hamaguchi burada ne anlatmak istiyor olabilir ki? Yerleşik toplum öncesi yüzbinlerce yıla varan atalarımız ve avcı toplayıcı ilkel topluluklarda olduğu gibi günümüz özgür toplumlarında da (evrensel bir uygulama olan başlık parası veya bir takım töresel baskıların olmadığı) kadın-erkek
ilişkisinin şoför koltuğunda her zaman kadın oturur. Bu bir doğa kanunudur, seni seçecek olan da, gerekirse terk edecek olan da yeri geldiğinde senden daha az zahmet göstererek aldatacak olan da kadındır. Bu elbette erkeğin aldatamayacağı anlamına gelmez ama benzer bir kadının ve erkeğin eşit koşullarda özgür olduğu toplumlarda şayet aldatmak isterse eli güçlü olan kadındır çünkü doğurgan olan kadındır. Ve ilginçtir, sevgi ve cinsellik içtepisi çok kez birbirinin zıttı olarak ortaya çıkabilir. Sevmek, annelik duygularıyla ilintiliyken cinsellikte tam tersi geçerli olabilir. Yani daha az sevdiğimiz insanla sevdiğimiz insandan daha çok seks yapmak isteyebiliriz. Kimilerine tuhaf gelebilir ama bunlar yüksek geçerliği olan antropolojik görüşlerdir. Daha ileri gidelim; tüm bir memeli doğada, zaten dişi ve yavrusu arasındaki güçlü sevgi bağının eşdeğerini uzun soluklu bir kadın-erkek ilişkisinde (örneğin evlilik) deneyimlemek biraz zor olabilir ve bu durumun yol açtığı sıkıntılar çokça basmakalıp bir yargı olan kadınların anlaşılmazlığıyla ilişkilendirilir... Ya da işin içinden çıkamayan yüzlerce yıllık ataerkil Anadolu deyişinde olduğu gibi kadının karnından sıpayı, sırtından sopayı eksik etme derler, işin içinden çıktıklarını sanırlar. Gelelim, yine Drive My Car'a, film bu kadar dallanıp budaklanıp aldatan bir kadından hareketle doğurganlık üzerine bir söz söylüyor olabilir mi? Evet onu da yapıyor aslında, Murakami'nin öyküsünde Kafuku ve eşi Oto'nun bir çocuğu var ama fazla yaşamıyor ve ölüyor, yine filmde önce göstererek sonra anlatarak ölen çocuklarından dem vuruluyor. Murakami'nin öyküsündeki en çarpıcı ve düşündürücü noktalardan birisi de bu kanımca. Kafuku'nun
karısının onu başka erkeklerle aldatmaya başlamasının çocuklarının ölümünden sonra başladığını belirtmesi ve çocuklarının hastalıktan öldüğünü belirtmemiz gerekiyor. Filmde ise birkaç cümlelik metaforik hikayelerle bu durum anlatılmaya çalışılıyor. Oto da Kafuku gibi hikayeler yazan bir oyuncu sonuçta ve Kafuku ile sevişmelerini bu hikayelerle süslüyor. O öykülerden biri ani biçimde kapının açılması ve öykünün Oto'nun Kafuku'nun üzerinde orgazma ulaşmasıyla son bulmuş olması. Bu öyküyü Oto, sevişirken Kafuku'ya anlatıyor. Takatsuki ise arabanın arka koltuğunda geçen o meşhur sahnede Oto'nun kendisine anlattığı bir öyküyü Kafuku'ya anlatıyor. Öyküler birbirine çok benzer ve öykü şu şekilde bitiyor: Evin kapısının açıldığı, girenin bir hırsız olduğu ve Oto'nun eline geçirdiği bir cismi hırsızın gözüne sapladığı... Şimdi başa dönelim, filmin ilk 40 dakikasına... Kafuku hani karısının onu aldattığından şüpheleniyordu ya, uçağının rötar yapması sonucu Kafuku eve geri döndüğünde evin kapısını açıp içeri girmişti ve bir de ne görsün, karısını başka bir adamla seks yaparken yakaladı. Şimdi bir kez daha yap-boz tamamlayalım. Kafuku karısının onu aldatmasına şahit olduktan hemen sonraki sahnede araba sürmesini zora sokan kör nokta adlı göz rahatsızlığı yaşamış ve artık şoförlüğü kadınlara bırakmak durumunda kalmıştı. Kafuku'nun penceresinden bir aldatma öyküsü olarak görülen bu olay, belli ki Oto'nun penceresinden bir hırsızlık öyküsü olarak görülüyor. Peki o halde Kafuku neyi çalmış olabilir? Ölen bir çocukları olduğu bilgisini de verdik. O kadar anlattık. Bundan sonrasını artık ben söylemeyeyim, neyin eksik olduğunu siz söyleyin.
3- Özgün Bir Vanya Dayı Sahneye Konuluyor
Çehov, öyküleriyle olsun, oyunlarıyla olsun, çoğu zaman kadınları ve kadın-erkek arasındaki iletişimsizliği anlatmayı denemiştir, zaman zaman onlara son derece öfkeli de yaklaşsa (ilk aklıma düşen, Ariadna öyküsünde olduğu gibi mesela) onlar olmadan yaşanacak bir hayatın ne kadar tatsız-anlamsız olduğunu paradoksal biçimde de olsa çarpıcı şekilde anlatmıştır... Bu açıdan Murakimi'nin Çehov'a ilgisini de anlamlı buluyorum. Murakami'nin öyküsünde Kafuku, Vanya Dayı'yı sahneye koymaya çalışan bir tiyatrocu olarak görülmekle birlikte işe giderken arabada repliklere çalışmasının ötesinde Vanya Dayı'yı sahneye koyma çabasına tanıklık edemiyoruz. Oysa ki film, daha önce de belirttiğim gibi 4. bir patika çizerek Vanya Dayı'nın oyuncu seçmelerinden, provalarına ve sonunda sahneye konulmasına kadar bir çok aşamayı uzun uzun perdeye getiriyor. Bu noktada Murakami'nin, öyküyü yazarken de fark etmiş olduğunu sandığım şey, kendi öyküsüyle oyun arasında bazı paralelliklerin olması ama Murakami buralara fazla girmemeyi tercih ederken, Hamaguchi bu bağlantıyı fark edip bir oyun üzerinden hayattaki (filmdeki yani) rollerimizi ne kadar değiştirebiliriz sorusunu soruyor. Oyunda İvan Petroviç Voynitski olarak da geçen Vanya Dayı, emekli profesörün genç karısı Yelena Andreyevna'yı beğenmektedir. Ancak ne yazık ki kadın da içten içe doktor Astrov'u çekici bulmaktadır. Üstelik profesörün ilk eşinden Sonya da Astrov'a aşıktır, hem de öyle böyle değil... Astrov'un gönlü de yine Yelena Andreyevna'dan yanadır ve bu ailenin evine sık sık gelmesinin nedeni de budur. Görüldüğü gibi bu denklemde bir araya gelecek tek çift Yelena Andreyevna ve Astrov olarak gözükmekte ama Yelena Andreyevna'nın profesörle evli olması bir engel teşkil etmektedir. En azından 19. yüzyılın sonlarında yazılmış bir oyunda öyle... Ama günümüzde geçen bir filmde evliliğin bir engel teşkil etmediğini de Drive My Car sayesinde etkileyici şekilde deneyimledik dikkat ederseniz.
Yine Astrov gönlünü kaptırdı dedik ama Yelena Andreyevna hakkındaki şu cümlesi insan ruhuna dair önemli şeyler söylüyor kanımca.
"...Bana öyle geliyor ki Yelena Andreyevna istese, bir gün içinde döndürebilirdi başımı... Ama aşk değil ki bu, gönülden bir bağlılık değil ki"
Vanya Dayı ise, Astrov ile bir diyaloğunda Yelena Andreyevna'nın eşi profesör hakkında şöyle diyor:
"Kıskanıyorum, evet! Ya kadınlar üstündeki başarısı! Don Juan bile böylesine eksiksiz bir başarı kazanmamıştır."
Filmde de bu ve pek çok Vanya Dayı 'dan alınmış repliği bazen tekrar tekrar, dinliyoruz, izliyoruz. Bu repliklerden en dikkat çekeni ve adeta filmin mottosu haline gelebilecek olanı ise Yelena Andreyevna'nın Astrov'un da Sonya'ya karşı bir şeyler hissedip hissetmediğini öğrenmek istediği bir sahnede söyledikleri. Elbet bu sahnede Yelena Andreyevna'nın da içten pazarlıklı olduğu düşünülebilir çünkü bu sahnenin devamında Astrov'un kendine olan ilgisinden emin oluyor ve Astrov'a giderken Sonya'ya şöyle diyor:
"Gerçek niteliği ne olursa olsun, belirsizlik kadar korkunç değildir..."
Kafuku'nun filmde karısının onu neden ve hatta kiminle aldattığı sorusuyla beraber zaman zaman karşımıza çıkan bu cümle Vanya Dayı oyunundan ama adeta Drive My Car ile bütünleşmiş durumda.
Vanya Dayı'nın filmdeki en önemli işlevlerinden biriyse Kafuku'nun oyuncu seçmelerinde karşılaştığı Takatsuki'ye olan hıncıyla aslında oyunda iki kadının da ilgisini çeken, özellikle de Kafuku'nun canlandıracağı Vanya Dayı karakterinin aşık olduğu evli bir kadın olan Yelena Andreyevna'nın ilgisi çeken Astrov'u kendinin oynamak istemesi. Vanya Dayı'yı ise Takatsuki'nin oynamasını istemesi. Takatsuki ilk başta çok şaşırıyor buna. Böylece Kafuku en azından bir tiyatro oyununda da olsa gerçeği bükmeğe çalışıyor ama nafile. Oyunun provalarında Kafuku'nun Takatsuki'ye hıncıyla ortaya çıkan bu durumun absürtlüğü yer yer tebessüm ettirecek denli özenli işlenmiş. Diğer dikkat çekici nokta ise Japonca dışında Mandarin veya İngilizce gibi farklı dillerin kullanılarak sanırım karakterler arasında iletişimsizliği vurgulayacak şekilde provaların gerçekleşmesi, dahası Sonya'yı canlandıracak karakter de işitme engelli ve o da bütüne işaret diliyle dahil oluyor, ki ortaya oldukça farklı bir Vanya Dayı sahnelemesi çıkıyor ve oyun bir şekilde filmle bütünlük oluşturuyor, özellikle etkileyici finaliyle...
Not: Drive My Car'ın aynı zamanda Beatles'ın bir şarkısı olmanın ötesinde Blues kültüründe seks yapmak anlamına geldiği öykünün çevirmen notunda belirtiliyor.
Bir Not Daha: Haruki Murakimi'den önce Ernest Hemingway'in de Kadınsız Erkekler adlı bir kitabı olduğunu belirtelim. Meraklısına... Bir filmin büyüklüğü biraz da izleyicisine açtığı yeni-yeni kapılardır.
Bruno Dumont'dan Bir 'Fransız' Dokunuşu
Ünlü bir televizyoncunun hayatına odaklanan France, şüphesiz ki eleştirel, insancıl, duyarlı, dokunaklı hatta uzun süresi içindeki kısmi tempo düşüşlerini bir kenara bırakırsak başyapıt düzeyinde görülebilecek bir film. Aslına bakarsanız bu uzun süreye epey de çok şey sığdırıyor. En başta medyanın ne kadar sahicilikten uzak bir kurum olduğunu en iç noktadan gösteriyor, hem de defalarca, pek çok farklı açıdan... En başta sıkı bir medya eleştirisi olarak değerli ve bunu yaparken bu mesleğin yıldızı birinin iç dünyasına davet ediyor izleyicisini, Léa Seydoux'nun kendisine aşık edecek denli derin bakan o buğulu gözlerine... Seydoux'un canlandırdığı France karakteri işinde ne kadar başarılı olsa da çektiği kalp ağrısı o kadar belli ki... Kimi zaman yaşadığı vicdan azapları kimi zaman çıkarsız bir aşkı bulduğunu sandığı pek çok farklı zaman dilimi içinde uzun uzun gözlüyoruz France'ı, neşesi, hüznü, tüm ıstırabıyla... France özünde son derece asil bir ruhu temsil ediyor. Hayatımızın içinde kolay kolay karşılaşamadığımız, işte insan be, işte hayallerin kadını denilecek türden bir ruhu... Daha önce de o büyük Fransız filmlerinde izlerine rastladığımız bir ruhu temsil ediyor France, tam adıyla
France de Meurs... Dumont'un Fransız ruhuna, günümüz Fransası'na duyduğu aşkın ve ağıtın da filmi bu...
Audiard'ın Aromantik, Erotik ve En Dişil Filmi
Jacques Audiard ise Dumont'dan farklı bir noktada konumlansa da ikisi de temelde benzer bir duyarlığı paylaşıyorlar. Paris 13. Bölge (Les Olympiades) ile Audiard da çağına tanıklık ediyor sonuçta, üstelik belki pandemiyle daha keskinleşen, dijitalleşen, o uçucu ilişkilere tanıklık ediyor...
Hiç de eleştirel bir uslup benimsemeden eleştirel bir film gerçekleştiriyor. Bir ilişki üçgeni olarak görebileceğimiz filmde konu da oldukça basit aslında. 2 kadın ve 1 erkek var. Bir de sonradan üçgene olmasa da öyküye dahil olan başka bir kadın var tabii... Özünde kadınlardan biri erkeğe çekim hissediyor, o erkek ise diğer kadına karşı daha yoğun ama ne yazık ki o kadın (bu arada o Naomi Merlant) kendini ne kadar zorlasa da cinsel bir güdü oluşmuyor. Cinsellik olmadığı için ilişkileri bitiyor yani. En nihayetinde adam da onu seven ilk kadına dönmek durumunda kalıyor ve yine bir antropoloji yasası gerçekleşiyor ve kadının dediği oluyor... Aslında bu oldukça basit öykü siyah beyaz cezbedici bir estetiğin ardında yetkin bir yönetmenlik ve senaryoyla perdeye geliyor... Ve sonuçta Audiard, sinemasını yenilemeyi seven bir yönetmen olarak da takdir edilmeyi hak ediyor. Farklı tür denemelerini İngilizce bir Western ile taçlandıran yönetmen bu kez ise önceki filmlerinde her daim tekrarlanan erkekliğin türlü hallerini burada önemli ölçüde esnetiyor ve sanırım ilk kez... Paris 13. Bölge, Audiard'ın bugüne kadar gerçekleştirdiği en farklı tondaki filmlerinden biri ve bir Audiard filmi için belirgin ölçüde dişil bir çehreye sahip. Muhakkak ki Celine Sciamma'nın senaryoya katkısının bunda etkili olduğu rahatlıkla düşünülebilir, ki kanımca Audiard bu desteği özellikle istemiş olabilir... Günümüzün ruhsuz, şekilci ve cinsellik odaklı, romantizminse kırıntılar halinde ya hissedildiği ya da hissedilemediği ilişkilerine gayet gerçekçi bir bakış Paris 13. Bölge. Hayatta bulamadığımız romantik yoğunluğu sinemada bulduğumuzda adeta bir çocuk gibi sevinirken ve hala sinemada tekrar tekrar karşımıza çıkan romantizmi izlemeye doyamazken, Audiard'ınki kuşkusuz daha gerçekçi, silkeleyici bir bakış açısı, gizil gücü olan bir başyapıt... Zaten biz eski kafalılar hariç doya doya roman okuyan kaç kişi kaldı ki alla aşkına, romantik kelimesi de doğrudan o bildiğimiz Fransızca romandan (hatta öncülü romans) türemiştir zaten. Bu çağa ne kadar ait olabilir? Buradan da hesaplanabilir...
Asghar Farhadi Yine Ana Topraklarında
Yönetmenin yurtdışında çektiği filmlerde hissedilen o 'dürüst gerçekçi' ruhun eksikliği yok bu sefer. Kahraman (Ghehraman) ile tekrar ana topraklarına dönüyor Farhadi. Bir borç meselesi yüzünden hapse giren Rahim (Amir Jadidi) dışarı çıktığında sevgilisi içi altın dolu bir çanta bulmuştur. Bu altınlar borcunu kapasını sağlayacakken Rahim altınları hesapladığı makinenin bozulması, sonra kalemin yazmaması gibi gerekçeleri Allahtan gelen imtihanın işareti olarak görür ve ilan verip altınların sahibine teslim edilmesini sağlar. İşte olaylar da bundan sonra çetrefilleşir. Altınları alan o kişi acaba sahibi değil midir? Rahim ucuz bir kahramanlık numarasına mı başvurmuştur. Önce bu hareketin az rastlanan onurlu bir duruş olduğu düşüncesiyle Rahim'e bağış toplanır, tv kanalları özel yayınlar yaparlar ama diğer yandan sosyal medyanın da tetiklediği şüpheci yaklaşımlar Rahim'i zor hatta kısa zamanda çok zor durumda bırakır. Üstelik Rahim ne yapıp etse de altınları alan kadını da bir türlü bulamaz... Sonuçta Farhadi, iyi niyetli, aslında kimseye bir zararı olmayacağı düşünülen bir hareketin dahi toplumda ne kadar kolay manipüle edilebileceğini, küçük hesaplara girişmeyen, çıkarsız, özünde dürüst insanların hiç tahmin edemediği girdaplardan başka girdaplara salınabileceğini izleyicisini ambale edebilecek bir sinema diliyle anlatıyor. Karmaşık ilişkileri usulca taksim eden, öyküyü yeni detaylarla zenginleştiren, ritmi düşürmek ne kelime! son derece ölçülü olarak arttıran Farhadi meşhur bir senaryo cambazı.
Nanni Moretti'den Usta İşi Bir Dram
Farhadi'nin aksine yaşadığı toplumdan daha umutlu yönetmenler de var. İtalyan sinemasının yaşayan en önemli yönetmenlerinin başında gelen Nanni Moretti, Üç Aile'de (Tre Piani) bir binanın üç katında oturan üç ailenin yaşamlarını takip ediyor, üstelik hikayeyi 10 yıldan uzun bir süreye yayarak... O ailelerden birinin oğullarının o binanın hemen önünde karıştığı etkileyici bir trafik kazasıyla açılan film, çocuğuna doğum yapmak üzere kazaya karışan o arabayı durdurmak isteyen bir kadın ve arabanın doğrudan zemin kattaki dairelerine girdiği diğer aileyi anlatıyor. Her yaşam kendi iç gelgitleri sonucunda ahlaki ikilemlere kapı aralıyor... Örneğin sorumsuz oğlanın sorumsuz biri olmasında ailenin hiç mi payı yoktur ya da hayatının büyük bölümünü şehir dışında geçirip kızına ve eşine yeterince zaman ayıramayan babayı ne kadar suçlayabiliriz. Ya da bir kuruntu sonucu küçük kızlarının yaşlı komşuları tarafından taciz edildiğini düşünen babayı suçlayabilir miyiz? Asla melodramın tuzaklarına düşmeyen, yani izleyicisini ağlatmak için en ufak bir çabanın içine girmeyen film bu bahsettiklerimin ötesinde dallanan budaklanan ve sonuçta adeta bir tutamaç vasıtasıyla sonuca ulaşan tertemiz, dokunaklı bir senaryoya sahip. Hayatın siyah ve beyazlardan değil grinin çok farklı tonlarından meydana geldiğini gösterirken, aslında hepimizin içine düşebileceği durumlara ilişkin gözümüzü kırpmadan izlediğimiz dört dörtlük senaryonun gerisinde herhalde şu sonuca varıyor: Ne olursa olsun insandan ümidi kesmeyelim. Yaşamın olduğu yerde ümit hep var olmalıdır...
Festivalin klasik anlatım diline sahip filmleri içinde de etkileyici olanları vardı. Benedetta ve The Power of the Dog gibi. Daha etkileyici olandan başlarsak, o Paul Verhoeven'in Benedetta'sı... Robocop, Temel İçgüdü gibi Hollywood yapımlarıyla tanınan, geçtiğimiz yıllarda Isabel Huppert'li Elle ile karşımıza çıkan Hollandalı yönetmen Paul Verhoeven'in manastırda geçen bu tarihi filmi büyük oranda rahibelerin cinsel tutkularının nasıl baskılandığı ve bu baskının ne kadar sürdürülebilir olduğunu işliyor (Bu açıdan Christian Mungiu'nun Tepelerin Ardında'sıyla uzak akraba olduğu ifade edilebilir). Virginie Efira ve Daphne Patakia gibi iki seksi oyuncunun fiziklerinden bolca yararlanan yönetmen kendisinden alışık olunan erotizmi perdeye yansıtırken aslında sadece cinselliği baskılamanın anlamsızlığı kadar (ki din bunu zorluyor) iktidar hırsı ve hatta para temelli yozlaşmışlığa ışık tutuyor. En nihayetinde film biterken Virginie Efira'nın canlandırdığı Benedetta karakteri aşkı değil manastırı tercih ederek son sözü de söylemiş oluyor. Zaten Verhoeven'in dünyasında doyurulması gereken cinsel hazlardan öte romantik bir aşk var mıdır ki? Onun dünyasında tasavvur ettiği insan gelişmiş hayvandan ne kadar farksızdır... Filmin kurguladığı örgünün özellikle son çeyrekte büyük ivme kat ettiğini, senaryosu kadar yönetmenlik ve sanat yönetimi maharetlerinin de yüksek mertebede seyrettiğini belirtmekle beraber yine de hikayesinin bir mite dayanmasının meydana getirdiği bazı sahnelerdeki suniliklerin filmi 'bir başyapıt' olarak adlandırmamızı zorladığı kanısındayım.
Genel izleyici kitlesinin içine girmekte pek zorluk yaşamayacağını düşündüğüm bir diğer film de beyazperdede muhtemelen son kez izleme şansımızın Filmekimi olduğu Netflix yapımı Jane Campion'un Köpeğin Gücü (The Power of the Dog) adlı filmi. Western türüne bir soluk getirmeye çalışan film adeta testosteron zehirlenmesi yaşayan Phil'i mükemmele yakın yorumlayan Benedict Cumberbatch'ın etrafında şekilleniyor. Jesse Plemons ve özellikle Kirsten Dunst ve genç yetenek Kodi Smith-McPhee gibi isimlerin de önemli katkı sağladığı film özünde klasik bir intikam hikayesi. McPhee'nin canlandırdığı Peter karakteri sanatçı ruhlu, nahif biridir, kovboy (daha sonra üvey amcası olacak) Phil filmin hemen başlarında onun özene bezene yarattığı yapay çiçekler için hangi hanım kızımız yaptı diyor, bir genç erkek olan Peter de ben diye karşılık veriyor ve filmin fitili ateşleniyor. Epizotlar halinde ilerleyen filmde Phil'in doyurulamayan erkekliği Dunst'ın canlandırdığı Rose ile evlenen daha mülayim kardeşi George arasındaki alttan alta belli belirsiz süren iktidar mücadelesinde Peter de yabana atılacak bir aktör değildir ve sonuçta umulmadık taş baş yarar. Campion'un kadrajları, çekim açıları, ölçülü kamera hareketleri, yakaladığı geniş panaromik görüntüler, doğayı ana karakterlerden biri haline getirmesi, herhangi bir tür filmine göre oldukça ağırbaşlı, az diyaloglu sinema dili ustaca. Ancak yine de filmin erkeklik krizi yaşayan bir karakterin birkaç detay ile usulca örülen senaryoda iktidarını aslında iktidarsızlıkla ilişkilendirdiği birinin kurnazlığı yüzünden canı pahasına terk edişi daha önce görmediğimiz, şaşırtıcı ya da yenilikçi bir anlam ifade etmiyor. Şahsen Audiard'ın benzer minvalde daha etkileyici filmleri var.
Filmekimi'nde politik açılımları olan filmler de vardı. Herhalde en dikkat çekici olanı Catherine Corsini'nin Yol Ayrımı (La Fracture) olsa gerek. Fonda Fransa'daki sarı yeleklilerin eylemini konu alan filmin merkezinde ise Fransız sağlık sistemi var. Yer yer politik tartışmalara da kaçınılmaz biçimde yer veren filmde devlet hastanelerinin acınılası hali bazen tebessüm ettiren, bazen ürküten sıkça da düşündüren boyutlarıyla uzun uzadıya perdeye geliyor. Dramatik yönü tümden güçlü bir film değilse de, bir belgesel değil, kurmaca olduğunu hatırlatan çeşitli sahnelere sahip. 2008 yılında Altın Palmiye kazanan Laurent Cantet'in Sınıf filmi nasıl ki Fransız eğitim sistemini merkezine alıyorsa, Yol Ayrımı'nın da sağlık sistemini merkezine alması, mevcut pandemi koşulları ve bu yılki Cannes jüri başkanının Spike Lee olması gerekçesiyle kimilerinde sürpriz bir Altın Palmiye beklentisi oluşturmuştu ama Yol Ayrımı ana jüriden eli boş gitti...
Birkaç Film Daha
Joachim Lafosse'un Huzursuz'u (Les Intranquilles) bipolar bir ressamı ve aile yaşamını anlatan, malum med-cezir manzaralarından mütevellit bir portre sunuyor. Gayet iyi yazılmış, çekilmiş, oynanmış, bu açıdan Altın Palmiye adaylığı şaşırtıcı olmayan, şahsen zevkle izlediğim bir film. Yine de üzerine daha derin yorumlar yapılacak denli yoğun mu sanmıyorum ama en azından bipolar disorder ne diyenlere fikir verecektir. Hong Sangsoo, Gözünün Önünde (Dangsin-eolgul-apeseo) ile bu kez hafif dokulu filmlerinden birini gerçekleştirmiş, ABD'de yaşadıktan sonra Seul'e dönen bir kadını takibe alan yönetmen sakladığı bir takım gizleri olay örgüsünde karşımıza çıkararak, küçük manevralar gerçekleştirerek yine bir tebessüm yaratıyor. Bu seferki mesajıysa cennet öbür dünyada değil, gözümüzün önünde, anın ta kendisinde... Bu filmler haricinde bir de kimilerinin beğenisini kazanan Johanna Hogg'un Hatıra: 2. Bölüm (Souvenir: Part 2) filmini izledim, 'meta-cinema' bağlamında bazı ilgi çekici yanları olsa da bir kadının yas süreci ve çektiği filmi bir araya getiren son derece sakin mütevazi ama etkileyici bir sinema dili veya derinlikten uzak bir İngiliz sineması örneğiydi.
